Kea Dive Expedition

Κείμενο: Δημήτρης Γκαλών

Τον Νοέμβριο του 2007, κατά την διάρκεια μιας συζήτησης, πληροφορήθηκα από τον Γιώργο Καρέλα για την ύπαρξη ενός ναυαγίου κοντά στις ακτές της Κέας. Ο Γιώργος είχε αντλήσει την πληροφορία του από τον Επίκουρο Καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, Γιώργο Παπαθεοδώρου, ο οποίος λίγο καιρό πριν είχε ηγηθεί στην χαρτογράφηση του βυθού της περιοχής, βόρεια της Κέας, με πλευρικό σαρωτή (side scan sonar). Η πληροφορία ήταν ξεκάθαρη. Δεν επρόκειτο για το HMHS Britannic, αλλά για άλλο ναυάγιο το οποίο ήταν άγνωστο ή τουλάχιστον εμείς δεν γνωρίζαμε. Αμέσως ξεκινήσαμε αφ΄ ενός με την έρευνα για την ταυτοποίηση του ναυαγίου, αφ΄ ετέρου με την σύναψη επικοινωνίας με τον Γιώργο Παπαθεοδώρου. Η έρευνα σύντομα μας οδήγησε στα χνάρια ενός ιταλικού επιβατηγού πλοίου, του S/S Città di Tripoli, το οποίο βυθίστηκε τον Ιούλιο του 1941 στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή, βορειοδυτικά της Κέας, από το βρετανικό υποβρύχιο HMS Torbay. Το S/S Città di Tripoli είχε κατασκευασθεί το 1915 στην Ancona της Ιταλίας, ανήκε στην σικελική εταιρεία Società di Navali Sicilia με έδρα το Palermo, και είχε επιταχθεί από το Ιταλικό Βασιλικό Ναυτικό (Regia Marina Italiana) για την μεταφορά στρατευμάτων. Η Regia Marina είχε επιτάξει και στους δυο παγκόσμιους πολέμους επανειλημμένα πλοία του εμπορικού ναυτικού, με καταστροφικά αποτελέσματα για την ιταλική εμπορική ναυτιλία. Στο τελευταίο του ταξίδι το S/S Città di Tripoli, 3.044 ΚΟΧ και μήκους 96,3 μέτρων, ερχόταν από την Σάμο με προορισμό το λιμάνι του Πειραιά και ήταν φορτωμένο με στρατιώτες. Ήταν μέλος μιας νηοπομπής αποτελούμενης από ένα ακόμα εμπορικό πλοίο και δυο αντιτορπιλικά. Το υποβρύχιο HMS Torbay, με κυβερνήτη τον Lieutenant Commander Anthony Miers, εντόπισε την νηοπομπή και με τρεις τορπίλες βύθισε το S/S Città di Tripoli στις 7 και 22 πρώτα λεπτά το πρωί της 2ας Ιουλίου του 1941. Στην συνέχεια κατάφερε να καταδυθεί και να διαφύγει την αντεπίθεση, η οποία εκδηλώθηκε με την ρίψη 18 βομβών βυθού.

Έχοντας αρχικά καταλήξει σε μια γενική άποψη για την ταυτότητα του ναυαγίου, συνεχίσαμε την έρευνα περιμένοντας ταυτόχρονα περισσότερες πληροφορίες από το Πανεπιστήμιο Πατρών που είχε πραγματοποιήσει την χαρτογράφηση του βυθού της Κέας. Λίγο καιρό αργότερα ο Γιώργος Παπαθεοδώρου επικοινώνησε μαζί μας και μας παραχώρησε το ακριβές στίγμα του ναυαγίου και ένα υπερηχογράφημα, παρμένο από τον πλευρικό σαρωτή, το οποίο έδειχνε με ακρίβεια το πλοίο στον βυθό. Το ναυάγιο βρίσκεται απεικονισμένο σε όρθια θέση στο βάθος των 70 μέτρων, με το πρωραίο και το πρυμναίο κατάρτι του σπασμένα και πεσμένα προς την δεξιά πλευρά του πλοίου.

Μετρώντας πρόχειρα, -με γνώμονα τις συντεταγμένες του υπερηχογραφήματος οι οποίες καθόριζαν το 0,01 του ναυτικού μιλίου, άρα 18,52 μέτρα-, διαπιστώσαμε ότι το άγνωστο ναυάγιο της Κέας είχε μήκος 130 μέτρα περίπου, γεγονός που άλλαζε τα δεδομένα, καθώς το μήκος του S/S Città di Tripoli ήταν μόνο 96,3 μέτρα. Τους πρόχειρους υπολογισμούς μας ήρθαν να επιβεβαιώσουν οι πιο ακριβείς υπολογισμοί της ομάδας των φοιτητών του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.

Με τα καινούργια και αναμφισβήτητα αυτά στοιχεία, απευθυνθήκαμε σε φίλους ερευνητές οι οποίοι με προθυμία έθεσαν τα αρχεία και τις γνώσεις τους στην διάθεση μας. Ένας από αυτούς, ο Πλάτων Αλεξιάδης, μας πληροφόρησε για την ύπαρξη στην περιοχή του γαλλικού επιβατηγού πλοίου M/S Théophile Gautier το οποίο βυθίστηκε στις 4 Οκτωβρίου του 1941 από το βρετανικό υποβρύχιο HMS Talisman. To M/S Théophile Gautier, νηολογημένο στην Μασσαλία, ανήκε στην δικαιοδοσία της γαλλικής κυβέρνησης του Vichy και για τον λόγο αυτόν θεωρείτο εχθρικό από τις συμμαχικές δυνάμεις. Το πλοίο – 8.194 ΚΟΧ και μήκους 133,5 μέτρων, σύμφωνα με την ναυτιλιακή εταιρεία στην οποία ανήκε, την Messageries Maritimes, (129,84 μέτρα μήκος, σύμφωνα με το Lloyd´s Register)-, είχε αναχωρήσει το μεσημέρι της 3ης Οκτωβρίου του 1941 από την Θεσσαλονίκη με πρώτο σταθμό τον Πειραιά και τελικό προορισμό την Μασσαλία. Κατά την διάρκεια του πλου ενώθηκε σε μια νηοπομπή, ερχόμενη και αυτή από την Θεσσαλονίκη, αποτελούμενη από το ιταλικό δεξαμενόπλοιο Torcello, το γερμανικό φορτηγό ατμόπλοιο S/S Delos, και τις ιταλικές συνοδευτικές τορπιλακάτους TB Monzambano, TB Calatafimi και TB Aldebaran (βλ. Seeverteidigung Saloniki στο NARA T1022/2669). Στις 4 Οκτωβρίου, αφού πέρασε το Κάβο Ντόρο, εντοπίστηκε από το HMS Talisman, κυβερνήτης του οποίου ήταν ο Lieutenant Michael Willmott, και βυθίστηκε το απόγευμα της ίδιας μέρας με μια από τις τέσσερις τορπίλες που εξαπέλυσε το βρετανικό υποβρύχιο. Από τους 109 επιβαίνοντες χάθηκαν 18 κατά την διάρκεια της βύθισης, ανάμεσα τους και ο δεύτερος καπετάνιος, και ένας απεβίωσε αργότερα από τα τραύματα του. Οι διασωθέντες μεταφέρθηκαν στην τορπιλάκατο TB Monzambano, η οποία ξεκίνησε την αντεπίθεση ρίχνοντας βόμβες βυθού, στην προσπάθεια της να βυθίσει το HMS Talisman το οποίο είχε ήδη καταδυθεί.

Οι πληροφορίες που είχαμε, ο Γιώργος κι΄ εγώ, θεωρούσαν το M/S Théophile Gautier βυθισμένο κάπου κοντά στις ακτές της νότιας Εύβοιας. Για τον λόγο αυτό εκλάβαμε την συγκεκριμένη πληροφορία ως εσφαλμένη ή τουλάχιστον υπερβολική. Παρά όλα αυτά ξεκινήσαμε στην συνέχεια, με την βοήθεια των φίλων ιστορικών ερευνητών Βύρωνα Τεζαψίδη και René Stenzel, την έρευνα προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό που μας έκανε εντύπωση ήταν αφ΄ ενός οι καταχωρήσεις -ορισμένες από τις οποίες θεωρούσαν το πλοίο βυθισμένο κοντά στις ακτές τις Εύβοιας, ενώ άλλες κοντά στις ακτές της Κέας-, αφ΄ ετέρου η πάγια παράθεση απ΄ όλες τις πηγές του ίδιου στίγματος βύθισης, το οποίο δήλωνε τις συντεταγμένες 37° 45´Β και 24° 35´Α, θέση που βρίσκεται πολύ μακριά από την πορεία που θεωρητικά θα πρέπει να είχε το M/S Théophile Gautier από την στιγμή που παρέκαμψε το Κάβο Ντόρο. Άμεσος στόχος μας συνεπώς, ήταν να ανακαλύψουμε την πρωταρχική πηγή καταχώρησης της βύθισης, η οποία βρέθηκε στο Marinenachrichtendienst της Kriegsmarine στο Marinegruppekomando Süd στην Σόφια της Βουλγαρίας, διοικητής της οποίας ήταν (κατά το διάστημα της βύθισης του M/S Théophile Gautier), ο Αντιναύαρχος Erich Förste, ο οποίος υπηρετούσε στην θέση του Ναυάρχου Αιγαίου (Admiral Ägäis). Όλες οι πληροφορίες που χρειαζόμασταν βρίσκονταν καταχωρημένες στο μικροφίλμ με αριθμό 3925 του φακέλου Τ1022, των αμερικανικών αρχείων της NARA (βλ. Ιστορικά Ντοκουμέντα). Στην σελίδα 816 και με την επιγραφή, “Εμπιστευτικό”, 4/10, 21:50 (δυο περίπου ώρες μετά την βύθιση του M/S Théophile Gautier), υπάρχει η εξής καταχώρηση:

Τορπιλάκατος Monzambano αναφέρει ώρα 1840
υποβρύχιο σε τρία εφτά μοίρες τέσσερα πέντε πρώτα βόρειο
και δυο τέσσερα μοίρες τρία πέντε πρώτα ανατολικό.
Ώρα 1900 „THEOPHILE GAUTIER“ τορπιλίστηκε.
Ώρα 1925 „GAUTIER“ άρχισε να βυθίζεται.
Γάλλος Ναυτικός Ακόλουθος κατατοπισθείς από εδώ.
Ναύαρχος Αιγαίου Α Ένα+

Είχαμε την πρωτογενή πηγή, η οποία χρησιμοποιήθηκε στο μέλλον από τους περισσότερους ιστορικούς, για την κάλυψη του γεγονότος. Αν και στην συνέχεια, σε άλλα ανακοινωθέντα του Γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού, υπάρχει μια μικρή αναφορά ότι το M/S Théophile Gautier βυθίστηκε «οκτώ ναυτικά μίλια ανατολικά της Κέας» (βλ. σελ. 807), αυτό το εσφαλμένο στίγμα παρέμεινε για να αναπαραχθεί στο μέλλον σε όλες σχεδόν τις δευτερογενείς πηγές που αναφέρονται στο γεγονός. Στην φάση αυτή της έρευνας είχαμε τις Γερμανικές καταχωρήσεις από τον ιταλό καπετάνιο του TB Monzambano, αλλά αυτό που μας έλειπε ήταν οι Βρετανικές καταχωρήσεις για το ίδιο συμβάν. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι το HMS Talisman είχε βυθιστεί αύτανδρο στις 17 Σεπτεμβρίου του 1942, κοντά στην Σικελία. Με την άμετρη βοήθεια του ιστορικού Πλάτωνα Αλεξιάδη, βρήκαμε αντίτυπο της έκθεσης του κυβερνήτη του υποβρυχίου HMS Talisman, Michael Willmott, -το οποίο περιγράφει λεπτομερώς την επίθεση-, στα Εθνικά Αρχεία της Βρετανίας, στον φάκελο ADM199/1151. Στο αντίτυπο αυτό της έκθεσης υπάρχουν καταχωρήσεις, οι οποίες δίνουν μια διαφορετική εικόνα του συμβάντος και της πιθανής θέσης του ναυαγίου. Ο κυβερνήτης του HMS Talisman δηλώνει ότι στις 4 Οκτωβρίου 1941 με BBA ανέμους εντάσεως τεσσάρων Beaufort και θάλασσα ελαφρώς ταραγμένη, κατά την δύση του ηλίου στις 17 και 54 πρώτα λεπτά και στις συντεταγμένες 37° 48´Β και 24° 29´A, διόπτευσε πλοίο 9000 περίπου ΚΟΧ, έχον ομοιότητα με το πλοίο Sphinx. Το εντοπισμένο πλοίο, με κύρια χαρακτηριστικά τα δυο φουγάρα του και το μέγεθος του, ταξίδευε με ταχύτητα 10 κόμβων έχοντας πορεία 225°, σε νηοπομπή συνοδευόμενη από τρία αντιτορπιλικά, ένα εκ΄ των οποίων αναγνωρίστηκε σαν κλάση Maestrale. Το υποβρύχιο HMS Talisman είχε πορεία 218° και ταχύτητα τέσσερις κόμβους. Αφού προσπάθησε να μειώσει την απόσταση που το χώριζε από τον στόχο του, εξαπέλυσε στις 18 και 35 πρώτα λεπτά τέσσερις τορπίλες από απόσταση μισού περίπου ναυτικού μιλίου (1.000 γιάρδες), βρισκόμενο κατά την στιγμή της επίθεσης στα οπίσθια της νηοπομπής. Ο κυβερνήτης είχε υπολογίσει ότι οι τορπίλες θα έβρισκαν τον στόχο τους σε 55 δευτερόλεπτα από την στιγμή της πυροδότησης. Το αποτέλεσμα ήταν να σημειωθεί μια έκρηξη, γεγονός που σήμαινε ότι ο στόχος επλήγη. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του κυβερνήτη του υποβρυχίου, οι μηχανές του χτυπημένου πλοίου σταμάτησαν αμέσως. Στην συνέχεια το υποβρύχιο καταδύθηκε στα βαθιά για να αποφύγει την αντεπίθεση των ιταλικών συνοδευτικών πλοίων, η οποία και πραγματοποιήθηκε από το TB Monzambano το οποίο έριξε βόμβες βυθού. Δυο ώρες περίπου αργότερα και αφού σημειώθηκαν τέσσερις ισχυρές υποβρύχιες εκρήξεις, το TB Monzambano, θεωρώντας ότι είχε πετύχει τον στόχο του, εγκατέλειψε την επιχείρηση.

Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα στοιχεία, μεσολαβούν 41 πρώτα λεπτά από την στιγμή που έγινε η πρώτη διόπτευση μέχρι την στιγμή της επίθεσης κατά τα οποία το M/S Théophile Gautier συνέχισε την πορεία του με κατεύθυνση 225°. Κατά την διάρκεια των 41 αυτών λεπτών, έχοντας ταχύτητα 10 κόμβων, θα πρέπει να διένυσε μιαν απόσταση εφτά περίπου ναυτικών μιλίων. Το γεγονός αυτό μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η επίθεση θα πρέπει να πραγματοποιήθηκε στο ενδεικτικό στίγμα 37° 43,6´Β και 24° 23,4´Α. Η απόσταση ανάμεσα στο σημείο αυτό και στο καταχωρημένο στίγμα βύθισης του M/S Théophile Gautier, των γερμανικών αρχείων, είναι 10 περίπου ναυτικά μίλια. Η απόσταση ανάμεσα στο στίγμα της πρώτης διόπτευσης του M/S Théophile Gautier, από το HMS Talisman, και στο στίγμα των γερμανικών αρχείων, είναι 5,5 περίπου ναυτικά μίλια. Η απόσταση από το σημείο της επίθεσης μέχρι το σημείο που βρίσκεται βυθισμένο το «Άγνωστο Ναυάγιο της Κέας», είναι 6 περίπου ναυτικά μίλια.

Στηριγμένοι στα προαναφερθέντα στοιχεία, ο Γιώργος κι΄ εγώ, συνοψίσαμε τα κυριότερα από τα στοιχεία αυτά -προσπαθώντας να προσομοιώσουμε τα γεγονότα και την βύθιση του M/S Théophile Gautier-, τα οποία παραθέτουμε σαν σύνολο εδώ:

· Ανακριβής αναφορά βύθισης του M/S Théophile Gautier, από τον κυβερνήτη του TB Monzambano. Το δηλωμένο σημείο βύθισης, βρίσκεται πολύ μακριά από την πορεία που πρέπει να είχε το πλοίο και διαφέρει κατά δέκα ναυτικά μίλια από το πιθανό σημείο της επίθεσης. Επίσης, υπάρχει μισή ώρα διαφορά στην καταγραφή της επίθεσης -όπως είναι καταχωρημένη στα γερμανικά αρχεία (19.00) και στην καταχώρηση της έκθεσης του κυβερνήτη του υποβρυχίου HMS Talisman (18:35)-, γεγονός το οποίο ενισχύει την άποψη ότι έχουμε να κάνουμε με ανακριβή στοιχεία.

· Η αναφορά του κυβερνήτη του υποβρυχίου HMS Talisman φαίνεται ακριβέστερη, αν και σε αυτή υπάρχει το ενδεχόμενο να εμπεριέχονται λάθη. Το γεγονός όμως ότι το υποβρύχιο βρισκόταν κοντά στην στεριά και παρακολουθούσε διαρκώς τον στόχο του, ενισχύει την άποψη ότι τα γεωγραφικά στοιχεία που παραθέτει είναι σχετικά ακριβή.

· Το γεγονός ότι το TB Monzambano, ήταν επιφορτισμένο με την περισυλλογή των ναυαγών και με την αντεπίθεση ενάντια στο HMS Talisman, αφήνει πολλά περιθώρια λαθών στην αναφορά του, σε σχέση με το στίγμα και την ώρα βύθισης.

· Το γεγονός ότι το σημείο που βρίσκεται βυθισμένο το «Άγνωστο Ναυάγιο της Κέας» απέχει ελάχιστα από τον άξονα της πορείας 225°, που ακολουθούσε το M/S Théophile Gautier, και βρίσκεται βυθισμένο έξι περίπου ναυτικά μίλια από το σημείο της επίθεσης, ενισχύει την εικασία ότι πρόκειται για το πλοίο M/S Théophile Gautier.

· Τα 54 πρώτα λεπτά που προκύπτουν από την στιγμή της επίθεσης, μέχρι την στιγμή που το πλοίο άρχισε να βυθίζεται, είναι αρκετά για να καλυφθεί μια απόσταση έξι περίπου ναυτικών μιλίων. Πόσο μάλλον όταν γνωρίζουμε ότι οι άνεμοι ήταν ΒΒΑ. Εκτός αυτού δεν είναι γνωστό αν κατά την διάρκεια της διάσωσης των επιβαινόντων, το πλοίο ρυμουλκήθηκε ή αφέθηκε να πλέει ως είχε.

· Το μέγεθος του ναυαγίου καθώς και το «σήκωμα» που κάνει από τον βυθό (έξαλλα σκάφους), σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα του Πανεπιστημίου Πατρών και την πληροφορία ότι στο ναυάγιο «διακρίνονται δυο φουγάρα», ενισχύει την εικασία ότι πρόκειται για το M/S Théophile Gautier.

· Το γεγονός ότι στα αρχεία δεν υπάρχει καταχωρημένο ναυάγιο, μετά τον πόλεμο, αυτού του μεγέθους στην περιοχή Κέας, περιορίζει τον χώρο έρευνας στην περίοδο των δυο παγκοσμίων πολέμων. Κατά την περίοδο αυτή το μόνο ναυάγιο με μήκος 130 περίπου μέτρων, φέρον δυο φουγάρα, το οποίο βυθίστηκε στην περιοχή αυτή, είναι το M/S Théophile Gautier.

Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, εικάζουμε ότι υπάρχει ενδεχόμενο, το «Άγνωστο Ναυάγιο της Κέας» να είναι το ναυάγιο του M/S Théophile Gautier.

Η προσομοίωση της ιστορίας γίνεται πάντα σε θεωρητικό επίπεδο, καθώς κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την «ιστορικότητα» του γεγονότος χωρίς απτά και αδιαμφισβήτητα στοιχεία. Μέχρι την στιγμή που θα καταδυθούμε στο βυθισμένο πλοίο, ελπίζοντας να ανακαλύψουμε την ταυτότητα του, παραμένει για μας, ad hoc, ως το «Άγνωστο Ναυάγιο της Κέας». Η έρευνα που πραγματοποιήσαμε όμως, μας έπεισε ότι υπάρχουν πολλές πιθανότητες το ναυάγιο αυτό να είναι το M/S Théophile Gautier. Η εικασία αυτή ανήκει σαν σενάριο στον εξοπλισμό της αποστολής, η οποία παράλληλα με την καταδυτική της προετοιμασία, εξοπλίστηκε και με την ανάλογη ιστορική γνώση στην προσπάθεια της να αντεπεξέλθει στις ανάγκες και στους στόχους που έχει θέσει, οι οποίοι συνοψίζονται στην έρευνα, την ταυτοποίηση, και την τεκμηρίωση του «Αγνώστου Ναυαγίου της Κέας», καθώς και στην ανάδειξη των αγνώστων πτυχών της ναυτικής ιστορίας της πατρίδας μας, όπως αυτή διαδραματίστηκε κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Όποια και αν είναι η ταυτότητα του «Αγνώστου Ναυαγίου της Κέας» -είτε είναι το M/S Théophile Gautier, είτε το S/S Città di Tripoli, είτε κάποιο άλλο-, δεν αλλάζει το γεγονός ότι το μέλλον πρόκειται να προσφέρει έναν νέο γείτονα στο «αδελφό» πλοίο του RMS Titanic, το πασίγνωστο HMHS Britannic, αλλά και ένα καινούργιο προσβάσιμο (λόγω βάθους) ναυάγιο στην εγχώρια αλλά και διεθνή καταδυτική σκηνή.

Επικοινωνήστε με την ομάδα του K.D.E. – Contact the K.D.E. team
αφήνοντας το μήνυμα σας.